Frascati kılavuzuna göre Ar-Ge; insan, kültür ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bu dağarcığın yeni uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik temelde yürütülen yaratıcı çalışmalar” olarak tanımlanmaktadır.
Ar-Ge çalışmaları kısa olmayan ve maliyeti yüksek faaliyetleri içermektedir. Yapılan çalışmalar her zaman pazara sunulabilecek düzeyde, rekabet gücü yüksek bir ürünün veya hizmetin ortaya çıkmasına olanak sağlamayabilir. Ar-Ge çalışmalarına yapılan yatırımın, ülke ekonomisine olan olumlu etkisi ve devamında sürdürülebilir bir büyümenin geldiği yapılan araştırmalara yansımaktadır.
İnovasyon odaklı çalışmalara imza atan, Ar-Ge faaliyeti yürüten firmaların bu alanda yaptığı yatırımların uzun vadede önemli ölçüde geri dönüş sağladığı gözlemlenmektedir. Yenilikçi üretim teknikleri uygulayarak, yeni hizmet ve ürün üreten firmaların yabancı yatırım çekmesi ve uluslararası pazarlarda yer bulması ülke ekonomisine olumlu katkılar sağlamaktadır.
Ülkemizde Ar-Ge çalışmaları yapan firmalara sağlanan destekler eskiye nazaran oldukça artmış, birçok devlet kurumu tarafından, yasal mevzuata konu edilerek Ar-Ge destekleri geliştirilmiştir.
TÜBİTAK, KOSGEB, TTGV ve Kalkınma Ajanslarının sunmuş olduğu proje bazlı nakit destek programlarından farklı olarak Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (Teknoparklar), Ar-Ge ve Tasarım Merkezleri yapısı altında da firmalara çeşitli destek ve muafiyetler sağlanmaktadır.
2023 yılında ülkemizin ilk 10 ekonomi arasına girebilmesi, yıllık ihracat rakamlarının 500 Milyar Dolar düzeyinde artış hedefi teknolojiye olan ihtiyacı arttırmıştır.
Yapılacak olan çalışmalar sonucunda ortaya çıkan yerli ürünlerin yurtiçi ve yurtdışı pazarlardan kabul görmesi, Ar-Ge harcamalarının ve yatırımlarının artması, ileri teknoloji üreten firmaların güçlenmesi, 2023 hedeflerinin temeli haline gelmiştir.
TEKNOPARKLAR
Türkiye’de 1990 yılında gündeme giren Teknoparklar, 2001 yılında yayınlanan 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile şekillenmiş, 2002 yılında yürürlüğe giren Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği ile firmalara çeşitli destekler sağlanmıştır.
Faaliyete geçen teknoparklarda 5.638 firma faaliyet göstermekte, 57.713 personel istihdam edilmektedir. Teknoparklarda faaliyet gösteren firmalar 34.988 Ar-Ge projesini tamamlamış, 9.903 projeyi geliştirmeye devam etmektedir. Yapılan çalışmalar kapsamında 89 Milyar TL yurtiçi satış, 4.6 Milyar Dolar ihracat yapılmıştır.
Tescillenen patent sayısı 1132, tescillenen faydalı model sayısı 409 ve tescillenen endüstriyel tasarım sayısı 122’dir.
Teknoparklarda Ar-Ge çalışmalarına devam eden firmalara sağlanan destek ve teşvikler bölgeleri cazip kılmış, girişimciliğin teşviki ve ekosistemin getirdiği işbirliği fırsatları gelişime ön ayak olmuştur.
DÜNYADA TEKNOPARKLAR
1970’lerin sonlarında teknoparklarla ilgili ciddi gelişmeler yaşanmış, 1951 yılında Stanford Üniversitesi öncülüğünde ilk Teknopark kurularak, Silikon Vadisi adıyla faaliyetine devam etmektedir. Dünyanın pek çok ülkesinde Teknoparklar kurulmuş, farklı faaliyet konularında ve yapılarda çalışmalarına devam etmektedir.
Dünya genelinde Teknoparklar, Uluslararası Bilim Parkları Birliği (IASP) , Asya Bilim Parkları Birliği (ASPA) , Birleşik Krallık Bilim Parkları Birliği (UKSPA) ve Üniversite Bağlantılı Araştırma Parkları Birliği (AURRP) gibi çeşitli uluslararası yapılar altında toplanmaktadır. Bugün dünyada 1000’e yakın teknopark faaliyet göstermekte, bu sayı kuluçka merkezleriyle birlikte 4000’e ulaşmaktadır.
“COVID-19” salgını sonrası Ar-Ge Çalışmaları ve Teknoparkların Önemi
Tüm dünyada etkisi kısa sürede hissedilen Covid-19 salgını ile mücadele esnasında yapılması gereken yenilikçi çalışmaların önemi gün yüzüne çıkmış, bu kapsamda teknoloji firmalarının yapmış olduğu çalışmalar önem kazanmıştır. Bilim ve Teknoloji alanında Ar-Ge çalışmalarının yürütüldüğü Teknoparklar ve bölgede faaliyet gösteren firmalar bu dönemde bilimsel araştırmalar, ülke ekonomisi, inovasyon stratejileri ve büyüme noktasında bir kez daha gündeme gelmiştir.
Bölgede faaliyet gösteren firmalara, yürütmüş oldukları Ar-Ge projeleri kapsamında çeşitli vergisel avantajlar sağlanmaktadır. Gelir ve Kurumlar Vergisi muafiyeti, Katma Değer Vergisi indirimi, personel ücretlerine ilişkin sağlanan indirimler dışında bölge dışında yapılan çalışmalar da yönetici şirketlerin uygun gördüğü süreler kapsamında teşviklere konu edilebilmektedir.
Covid-19 salgını çeşitli sağlık önlemleri ile beraberinde, yaşantımızı ve çalışma düzenimizi de etkilemiş, uzaktan çalışma sistemi ile birçok yenilikçi yöntemi hayatımıza adapte etmemizi sağlamıştır. Tüm sektörlerin ve çalışanların uzaktan çalışma yöntemine adapte olup olamayacağı tartışılırken, Teknoparklarda faaliyet gösteren firmaların, Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerine sahip işletmelerin fiziki olarak bölgede çalışma zorunluluğu Nisan 2020 dönemi sonuna kadar kaldırılmış, bu dönemde muafiyet ve teşviklerden yararlanma hakkı sağlanmıştır.
T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın ortaklaşa yaptıkları basın açıklaması sonrası, bölgenin işletilmesi ve yönetilmesinden sorumlu olan yönetici şirketlere gerekli bildirimler yapılarak uzaktan çalışma şekline geçilmiştir.
Salgın hastalığın olumsuz etkilerinin önlenmesi amacı ile hazırlanan, 17.04.2020 tarihinde yayımlanan “7244 sayılı Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile bu sürenin 4 ay süreyle sınırlı olmak üzere uzatılma yetkisi Sanayi ve Teknoloji Bakanı’na verildi. Ayrıca bakanlığa ilave 3 ay uzatma yetkisi tanındı.
Ayrıca T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Teknopark bünyesinde faaliyet gösteren firmalara Nisan ve Mayıs dönemlerini kapsayacak şekilde kira ödeme planlarında kolaylık sağlanması için yönetici şirketlere bildirimde bulunmuştur.
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de salgın sonrası bireyler ve işletmeler önemli zorluklarla karşı karşıya kalmış ve bu zorluklarla ilgili destek mekanizmalarına başvurma ihtiyacı duymuştur. İstihdamın korunması adına, hem işvereni hem de çalışanları ilgilendiren “Kısa Çalışma Ödeneği” İŞKUR vasıtasıyla devreye alınmış, işletmelerin Gelir Vergisi, SGK, KDV gibi vergi bildirimlerine düzenlemeler getirilmiştir. Teknopark şirketleri personelinin de Kısa Çalışma Ödeneği gerekliliklerini sağlaması halinde bu destek yararlanma hakkı bulunmaktadır.
Kısa çalışma ödeneği kapsamında; üç ayı aşmayacak şekilde, %60 ücreti kapsayacak şekilde çalışanlara kısa çalışma ödeneği ve Genel Sağlık Sigortası primleri ödenmesi hizmeti sağlanmaktadır.
Covid-19 salgını ile mücadele kapsamında Kalkınma Ajansları, TÜBİTAK ve KOSGEB tarafından yayınlanan özel destek programları Ar-Ge çalışması yapan Teknopark firmaları tarafından rağbet görmüştür.
KOSGEB
KOBİ Teknoyatırım Destek Programı çerçevesinde, Koronavirüs (COVİD-19) Salgınından Korunmak Üzere Alınan Tedbirler Kapsamında Üretilecek Ürünlere yatırım projesi bütçesinin 10 Milyon TL’yi aşmaması koşulu ile aşağıda yer alan listedeki ürünlerin üretimi desteklenecektir.
- Dezenfektanlar, kolonya, koruyucu elbise ve gözlük, maske, eldiven ve ventilatör
TÜBİTAK
TÜBİTAK 1507 kodlu “KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı” çerçevesinde açılan Çağrı kapsamında, COVID-19’un teşhis ve tedavisinde kullanılan ürünler, ortam koşullarının iyileştirilmesine yönelik ekipmanlar ile hastalıkların önlenmesinde etkili koruyucu ürünlerin geliştirilmesine yönelik aşağıda örnekleri verilen konularda sunulacak Ar-Ge projelerine hızlı destek verilecektir:
- Dezenfektanlar,
- Maske, Koruyucu kıyafetler,
- Tanı kitleri
- Yoğun bakım ünitelerinde kullanılan cihazlar
- İlaç
- Aşı
- Salgının doğrudan veya dolaylı sonuçlarına etki edebilecek bilişim uygulamaları
TÜBİTAK, küresel salgın Covid-19 ile mücadele kapsamında aşı ve ilaç geliştirme çalışmalarının dışında, “Covid-19 ve Toplum: Salgının Sosyal ve Beşeri Etkileri, Ekonomik Etkileri, Sorunlar ve Çözümler” başlığıyla yapılan çağrıda, küresel salgının etkilerini sosyal, beşeri bilimler yönünden incelenmesi ve çözüm önerilerinin geliştirilmesi için araştırma yapanlara destek sağlayacaktır.
COVID-19 Konulu EUREKA Network Çağrısı kapsamında Türkiye ile birlikte Avusturya, Danimarka, Hollanda, İspanya, Fransa’dan fonlayıcı kuruluşlar destek sağlamaktadır.
Proje kapsamında aşağıda belirtilen konulara ilişkin Ar-Ge projeleri desteklenecektir.
- Enfeksiyonun önlenmesi ve korunması
- Sanitasyon teknolojisi
- Teşhis ve test
- Terapötikler, aşılar ve ilaçlar
- Hastalık izleme teknolojisi, sağlık sistemleri için analitik çözümler
- COVID-19 hastaları için akıllı teknoloji
- Kilit altında kritik üretim ve tedarik zincirleri için akıllı teknolojiler ve destek sistemleri
- Güvenli hareketlilik: göç verileri ve eğilimleri, bölgesel risk izleme, yalıtılmış ve risk gruplarının korunması, toplu taşıma araçlarının güvenli kullanımı
- Eğitim teknolojileri ve dijital çalışma alanı.
Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde faaliyet gösteren firmaların Covid-19 salgını sürecine, ilk günden itibaren hızlı bir biçimde dönüş sağlaması ve ürettikleri teknolojinin salgın kapsamında değerlendirilebilmesi oldukça önem taşımaktadır.
Türkiye’de faaliyet gösteren Teknoparkları da üyesi olduğu Uluslararası Teknoparklar Birliği (IASP), salgın ile mücadele kapsamında ürün ve hizmet geliştiren, özellikle sağlık teknolojileri ve uzaktan çalışma, eğitim, siber güvenlik vb. alanlarda faaliyet gösteren Teknopark firmalarının sürece dahil olmasını hedefleyen bir yapıyla yeni bir çalışma platformu oluşturmuştur. Platform firmaların uluslararası arenada görünürlüğünü artırarak, işbirliği fırsatlarına destek sağlayacaktır.
Gizem DAĞLI