Girişimcilik ekosisteminin hızla gelişmesiyle birlikte hayatımıza yeni girişimcilik modelleri girmeye başladı. Bu modeller arasında önemli yer edinmiş kurum içi girişimcilik (intrapreneurship) ve kurum girişimciliği (corporate entrepreneurship) artık birçok kişinin aşina olduğu modeller. Ancak kurum içi girişimcilik ve kurum girişimciliğine benzemesine rağmen pek de bilinmeyen başka bir kavram ise “kurumsal girişimcilik” (Institutional Entrepreneurship). Türkçeye çevirirken çoğunlukla birbirleriyle karıştırılsa da kurum içi girişimcilik ve kurum girişimciliği organizasyon seviyesindedir. Öte yandan kurumsal girişimcilik organizasyon toplulukları seviyesindeki değişimle ilgili bir kavram olarak karşımıza çıkar.
Kafaları Karıştıran “Kurum” kavramı
Türkçede kurum (institution) kelimesini çoğu zaman kuruluş (foundation) veya organizasyon (organization) anlamında kullandığımız için bir kavram kargaşasını yaşıyoruz. Akademik açıdan kurum dediğimiz şey süreklilik arz eden davranışlar örüntüsüdür: Din, aile, evlilik, yönetim biçimleri, oy kullanma gibi davranışların tümü birer kurum. Kendisinin de içinde bulunduğu çevreye göre sosyal olarak inşa edilmiş, yani hem çevresini etkilemiş hem de çevresinden etkilenmiş kuralları olan bir sistem. Bu nedenle kurum zamanla kendine ait sembollerini ve değerlerini oluşturan sosyal bir varlıktır. Kendi başına yaşayan bu varlık günlük dilde ifade ettiğimiz yapıların çok üstünde bir yerde konumlanmış durumda. İş dünyasında sıkça kullanılan “kurumsallaşma” sözü de buradan geliyor. Yani belirli bir iş yapış biçiminin belirli kurallara bağlanması ve kendi başına bağımsız bir yapı oluşturulması süreci. Bu nedenle kişiler değişse bile kurumsallaşmış yapılar kendi başına uzun yıllar yaşayabiliyor.
Kurumları Değiştirmek ya da Kurumsal Değişim
Kurumsallaşma, düzeni ve istikrarı sağladığından kurumlar için her zaman ulaşılması gereken ideal bir hedeftir. Ancak kurumlar zamanla gerek iç gerek dış faktörlerin etkisiyle zorunlu olarak değişebilir. Çoğunlukla bu değişimlerin sebebi belirli bir örgütsel alanda ortaya çıkan sosyal, ekonomik ve kültürel makro değişimlerdir. Örneğin 1980’lerde ortaya çıkan muhasebe yazılım programları sonucunda muhasebecilik kurumunun iş yapış şekli ister istemez değişmek zorunda kaldı.
Yeni kurumsal kuramın eski kurumsal yaklaşıma göre en önemli farklarından biri örgütleri tek tek incelemek yerine örgüt toplulukları halinde incelemek. Dolayısıyla organizasyon seviyesinin üstünde, organizasyon toplulukları seviyesinde bir değişim ve dönüşümden bahsediyoruz. Örneğin Uber bir şirket olarak büyüme, kârlılık ve ciro açısından büyük başarılar elde etse de kurumsal değişim açısından taşımacılık kurumunu ne kadar değiştirdiği büyük öneme sahip. Bu açıdan Christensen’in literatüre kazandırdığı "distrupive" (yıkıcı) kavramı bir kurumun değişimi söz konusu olduğunda daha da anlam kazanıyor.
Kurumsal Girişim ve Kurumsal Girişimciler
Bir kurumu ortaya çıkaran, ayakta tutan ve çözen değişim aktörlerine kurumsal girişimci diyoruz. Kurumsal girişimcilerin kurumları değiştirmek için yaptıkları eylemleri de kurumsal iş olarak tanımlıyoruz. İş dünyası perspektifiyle baktığımızda kurumsal girişimcileri, sektörleri dönüştüren firmalar ve liderler olarak düşünebiliriz.
Örneğin finans sektörünü bir kurum olarak değerlendirebiliriz zira uzun zamandır kanıksanmış yönetişim kurallarına ve bu kurallar ekseninde bir iş modeline sahip. Fakat son yıllarda fintech startup’ları finans dünyasının iş modellerinin köklü bir biçimde değişmesine neden oldu. Bu nedenle fintech startup’larına kurumsal girişimci ve bu değişime neden olan fintech faaliyetlerine de kurumsal iş diyebiliriz.
Kurumsal girişimciler kurumları değiştirirken üç farklı tip kurumsal iş uygulayabilirler. Bazı kurumsal girişimciler yeni kurumların doğmasını sağlar, bazıları mevcut kurumları ayakta tutmaya çalışır, bazılarıysa var olan kurumları yıkmaya çalışır. Bu üç farklı kurumsal işi farklı örneklerle şu şekilde inceleyebiliriz:
1. Kurumları Oluşturma
Birçok kurumsal girişimci daha önce olmayan bir kurumu inşa etmeye çalışır. Örneğin, sosyal arkadaşlık kavramının bir kurum haline gelmesi de Facebook’un kurumsal girişimci rolünü üstlenmesiyle gerçekleşti. Facebook’tan önce birçok ülkede ulusal bazda arkadaşlık siteleri mevcuttu ancak hiçbiri bir kurum oluşturmayı bu ölçüde başaramamıştı. “Arkadaş eklemek, engellemek, dürtmek, beğenmek” gibi ifadelerin hepsi Facebook ile beraber daha farklı anlamlar ifade etmeye başladı. Ayrıca birisini arkadaş olarak eklerken veya paylaşımına yorum yaparken bile dikkat edilmesi gereken topluluk kuralları oluştu, yani aslında arkadaşlığın online ortamda kurumsallaşması kendine özgü bir dili ve davranışlar setini de beraberinde getirdi.
Benzer şekilde gazeteciliğin ve özellikle de siyasal mesajların dijital ortama taşınmasında en önemli rolü yeni bir dijital siyaset kurumu inşa eden Twitter oynuyor. Günümüzde ülke başkanlarının çoğu siyasi mesajlarını çoğu zaman sadece Twitter üzerinden yayınlıyor. Twitter’ın inşa ettiği kurum öyle kanıksandı ki hiç kimse İngilizce tweet atmakkavramının Türkçesini bulmayı teklif etmeyi aklına bile getirmiyor.
Yerine göre pek çok zaman devlet de örgütsel çevrede bir kurumsal girişimci olarak rol alabilir, elindeki yasama gücü ve düzenleyici rolü ile birçok kurumunun oluşmasına zemin hazırlayabilir. Örneğin Türkiye’de filo kiralama sektörünün gerçek anlamda oluşması devletin araç kiralamaya yönelik yaptığı 2004 yılındaki vergi düzenlemesiyle ortaya çıktı. Bu noktadan sonra artık şirketler araç satın almak yerine filo kiralama şirketlerinden araç kiralamaya başladı. Şirketlerin yöneticilerinin araç kullanma alışkanlıkları bile buna göre değişti. Bu kararla beraber devlet bir filo kiralama kurumunun ortaya çıkışını sağladı.
2. Kurumları Yaşatma
Kurumsal girişimciler her zaman yeni kurumlar kurmaz, bazen de var olan kurumları ayakta tutmaya çalışırlar. Bunun için örgütlerin kurumlara uymasını sağlayacak sosyal mekanizmaları inşa ederler. Çoğu zaman meslek odalarının yapmaya çalıştığı şey budur. Örneğin Proje Yönetim Enstitüsü (PMI) proje yönetimi kurumunun daha uzun soluklu ayakta kalabilmesi için belirli kurallar belirlemiştir ve örgütlerin bu kurallara göre hareket etmesini ister. Böylelikle sertifikasyon ve eğitim süreçleriyle proje yönetimi kurumunu yaşatmaya çalışır.
Benzer şekilde bir kurumsal girişimci olarak devlet, tasarruf kurumunu ayakta tutabilmek amacıyla Bireysel Emeklilik Sistemini (BES) ortaya çıkardı. Bu nedenle BES’i bir yandan teşviklerle desteklerken bir yandan da zorunluluklar getirerek kullanımını artırmaya çalışıyor.
3. Kurumları Yıkma
Kurumsal girişimciler bir kurumu yıkmak için o kurumun ayakta kalmasını sağlayan mekanizmaları ortadan kaldırırlar. Bunun en güzel örneği Bitcoin, Etherium gibi blockchain temelli kriptoparaların geleneksel para kurumunu yıkma teşebbüsüdür. Başta Bitcoin olmak üzere kriptoparalar, blockchain teknolojisinin sunduğu imkanları kullanarak geleneksel para kurumlarına duyulan ihtiyacı ortadan kaldırıyor. Ekim 2019 itibariyle kripto paraların piyasa değerinin 225 milyar doları bulması, geleneksel para kurumunun çözülmesinde büyük bir mesafe aldıklarını gösteriyor.
Sonuç
Kurumsal girişimcilik, örgüt seviyesinin üstünde örgüt topluluklarının değişimi ve dönüşüme üzerine odaklanıyor. Bu nedenle kurumsal girişimcilerin etkileri normal girişimcilerle kıyaslandığında oldukça fazla. Normal girişimciler kendi şirketlerini değiştirip dönüştürebiliyorlar, sonucunda elde edilen kazançlarsa daha dar kapsamlı kalıyor. Ancak bir sektör bütünüyle değiştirilebildiğinde ortaya çok geniş kapsamlı ekonomik, sosyal ve kültürel sonuçlar çıkıyor. Başlangıçta kurumsal girişimcilik faaliyetleri kaosa neden oluyor gibi gözükse de uzun vadede daha iyi bir pazar dengesinin kurulması sağlanıyor. Yeni pazar dengelerinin oluşturulması için kurumsal girişimcilik çok önemli bir araç fakat kurumsal girişimciliğin başarılı olabilmesi için ilgili sektörün veya ekosistemin tüm paydaşlarının süreçleri destekleyici bir tavra sahip olması kritik.
Şerafettin ÖZSOY
Kaynakça
HBR Türkiye: https://hbrturkiye.com/blog/kurumsal-girisimcilik-bir-sektoru-butunuyle-degistirmek